اگر من یک مسئول بودم

.

مسئولیت پذیری  ،   جنبه ها و ثمرات آن

به قلم : مرتضی عابدی اردکانی

مقدمه :

فلسفه مسئولیت پذیری و پاسخ گویی انسان به اعمال و کردارش ، ریشه در قوه اختیار انسان دارد. در طول تاریخ فکری بشر ، همیشه میان جبرگرایی و اختیارمسلکی انسان ، میان علما و قاطبه عموم مردم ، نزاعی فکری به گستره تاریخ بوده است ، نزاع های فکری که هرگز به نتیجه واحدی نرسیده و همیشه طرفداران هرکدام از این دو نظریه ، خود را محق دانسته و قیافه حق به جانبی گرفته اند.

پر واضح است که فلسفه مسئولیت در گرو پذیرش  اصل فلسفی " مختار بودن " انسان نسبت به اعمال و رفتار خود است و تا این مهم تبیین نشود ، صحبت از مسئولیت ، گزافه ای بیش نیست.

چکیده :

برمبنای دو دیدگاه غالب  درعالم خرد و  تفکر، انسانها یا مختارند یا مجبورند ،                      بر اساس آ موزه های دینی اسلام ، انسان  نسبت به اعمال و رفتارخود مسئول بوده و نمی تواند با فرافکنی ، حق مسئولیت را از خود سلب کرده و خود را نسبت به  پذیرش مسئولیت های اجتماعی  بی توجه و لاابالی نشان دهد.

ادامه مطلب را پیگیر باشید.  

.

مسئولیت پذیری  ،   جنبه ها و ثمرات آن

مقدمه :

فلسفه مسئولیت پذیری و پاسخ گویی انسان به اعمال و کردارش ، ریشه در قوه اختیار انسان دارد. در طول تاریخ فکری بشر ، همیشه میان جبرگرایی و اختیارمسلکی انسان ، میان علما و قاطبه عموم مردم ، نزاعی فکری به گستره تاریخ بوده است ، نزاع های فکری که هرگز به نتیجه واحدی نرسیده و همیشه طرفداران هرکدام از این دو نظریه ، خود را محق دانسته و قیافه حق به جانبی گرفته اند.

پر واضح است که فلسفه مسئولیت در گرو پذیرش  اصل فلسفی " مختار بودن " انسان نسبت به اعمال و رفتار خود است و تا این مهم تبیین نشود ، صحبت از مسئولیت ، گزافه ای بیش نیست.

چکیده :

برمبنای دو دیدگاه غالب  درعالم خرد و  تفکر، انسانها یا مختارند یا مجبورند ،                      بر اساس آ موزه های دینی اسلام ، انسان  نسبت به اعمال و رفتارخود مسئول بوده و نمی تواند با فرافکنی ، حق مسئولیت را از خود سلب کرده و خود را نسبت به  پذیرش مسئولیت های اجتماعی  بی توجه و لاابالی نشان دهد.

دراین مقاله موجز سعی برآن شده است تا حد امکان ضمن بررسی جایگاه اختیار و مسئولیت پذیری انسان در اجتماع ، نقش ها و کارکردهای مسولیت پذیری انسان مورد کناش قرار گرفته و در نهایت ، یک انسان مسئول با معیارهایی متعادل معرفی گردد.

آیات و روایات زیادی در دست می باشد که خبر از وجود قوه اختیار در انسان دارد. قوه ای که بی شک انسان را مسئولیت پذیر پروش داده و در بطن جامعه از او انسانی پر
مسئولیت می پذیرد.

جنبه های مسئولیت انسان متعالی:

از جنبه های مختلفی می توان مسئولیت پذیری انسان را مورد بررسی قرارداد. دراین مقاله به بررسی این جنبه های از منظر فردی ، خانوادگی و اجتماعی پرداخته شده و می کوشیم  به بضاعت اندک خود ، مبین این جنبه ها باشیم.

مسئولیت انسان در برابر خویش:

همه موجودات جهان به سوی کمالی که برایشان در نظر گرفته شده است، در حرکتند و همه شرایط و امکانات لازم برای رسیدن به کمال، از سوی خالق دانا برایشان پیش بینی شده و در اختیارشان قرار گرفته است. اما همه آنها جز انسان، نه علم به هدف دارند و نه راه را خود انتخاب کرده اند، بلکه این خداوند حکیم است که جهان هستی را این گونه تنظیم کرده است که هر موجودی به سوی غایت نهایی خود رهسپار باشد و چاره ای جز این ندارد. چنان که قرآن کریم می فرماید:

... رَبُّنَا الَّذی أَعْطی کُلَّ شَیْءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدی. طه: 50

پروردگار ما کسی است که هر چیزی را خلقتی که شایسته اوست داده، سپس آن را هدایت فرموده است.

و اما در مورد انسان، خداوند در کلام نورانی خویش قرآن، فرموده است:

 أَ فَحَسِبْتُمْ أَنَّما خَلَقْناکُمْ عَبَثًا؛ آیا پنداشتید شما را بیهوده آفریدیم؟  مؤمنون: 115

و در جای دیگر بیان می کند:

 أَ یَحْسَبُ اْلإِنْسانُ أَنْ یُتْرَکَ سُدًی؛ آیا انسان پندارد که آزاد و رها و بی مسئولیت است؟قیامت:36

از این آیه ها استفاده می شود که خداوند برای انسان، کمال قرب و منزلت را قائل شده؛ زیرا از او خواسته است که مانند موجودی رها و بی تکلیف، در پی کارهای بیهوده نباشد. در خود احساس مسئولیت را پرورش دهد و همواره خود را مسئول بداند. در نتیجه، هرگز خود را به بهایی کمتر از لقای پروردگار و یا بهشت ابدی نفروشد که در غیر این صورت، به یقین از زیان کاران خواهد بود.

فلسفه مسئولیت انسان در برابر جامعه:

انسان موجودی اجتماعی است. او به تنهایی توانایی برطرف کردن نیازهای خود را ندارد. او هم در تأمین نیازهای مادی، مانند: خوراک، پوشاک، مسکن و غیره نیازمند همکاری با دیگران است و هم در تأمین نیازهای معنوی،مانند: دوستی و مهرورزی و مانند آنها به فردی احتیاج دارد که او را دوست بدارد و او نیز آن را دوست داشته باشد. بنابراین، انسان ناگزیر از حیات اجتماعی است و بسیاری از موهبت های زندگی خویش را مدیون جامعه می داند و او همواره از دیگران خیر و برکت دریافت می دارد. در سایه تعامل با اجتماع از غم و نگرانی آزاردهنده تنهایی رها می شود، بر لبانش گل لبخند می شکفد و بر علم و تجربه و آگاهی های او افزوده می شود. و این گونه است که دست لطف و مهر خداوند را احساس می کند، چنان که رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله می فرماید:  دست خداوند به همراه جماعت است.

آثار سودمندی که به برکت ارتباط با جامعه و اجتماع نصیب انسان می شود، بی شک سبب ایجاد حس مسئولیت آدمی در برابر آنان خواهد شد و در این رهگذر، کمترین وظیفه او، بازداشتن خویش از آزار رساندن به دیگران است .

بر این اساس، تنها در سایه احساس مسئولیت در برابر جامعه است که رعایت حقوق دیگران معنا پیدامی کند و شومی ظلم و ستم آشکار می شود. باز هم، تنها به همین سبب است که با دیدن رنج گرسنگی و فقر و اندوه در چهره دیگران، روح آدمی آزار می بیند و بی تفاوتی برای او واژه نامأنوسی می شود.

مسئولیت انسان در برابر خانواده:

خانواده، کوچک ترین واحد اجتماع است. با بستن پیمان ازدواج میان زن و مرد، زندگی مشترک آنها آغاز می شود و این نقطه شروع شکل گیری خانواده است که با تولد فرزند، نظم و قوام می یابد. ازدواج و سپس تشکیل خانواده، زن و مرد را از پریشانی و       بی هدفی نجات می دهد و اطمینان و آرامش را به آنان هدیه می کند. در فرهنگ دینی اسلام، خانواده کانونی مقدس است. بدین جهت، بنای زندگی خانوادگی را بر حقوقی که نکته های ظریف و دقیق در آن هست، استوار می کند. بر همین اساس، همسران در قبال یکدیگر مسئولند و حقوقی بر گردن هم دارند. از امام سجاد علیه السلام روایت است:

بدان که خداوند، همسرت را مایه آرامش و الفت تو قرار داد و به سبب آن، تو را از خطاها ولغزش ها بازداشت. بنابراین، از او سپاس گزار باش و او را احترام کن و از اشتباه ها و لغزش های او درگذر.

پدر و مادر نیز در امر تربیت فرزندان خود مسئول هستند. امام سجاد علیه السلام در این باره می فرماید:

فرزند، قسمتی از وجود توست، خوبی و بدی او با تو ارتباط پیدا می کند. پس، در تربیت و راهنمایی او به پروردگارش و کمک به او در اطاعت از آموزه های الهی، باید کوشا باشی. بنابراین، با او چنان رفتار کن که در دنیا آثار نیک تربیت تو، زیورو مایه سرافرازی تو باشد و در آخرت نیز بر اثر انجام وظیفه، در پیشگاه خدا شرمنده نباشی.

مسئولیت انسان در برابر خویشاوندان

خویشاوندی میان افراد، نوعی هم بستگی روانی و عاطفی ایجاد می کند و در نتیجه، افراد فامیل، خود را به یکدیگر نزدیک تر احساس می کنند. از رفت و آمد بین بستگان، در متون دین به «صله رحم» یاد شده است.

خویشاوندان باید در سختی ها به کمک هم بشتابند و کمبودهای مالی و معنوی یکدیگر را برطرف کنند و به تدریج زمینه مناسبی برای رشد و تعالی همدیگر فراهم آورند.

دست هایی که انسان را به هدف می رساند و آرزوهایش را به بار می نشاند، همان خویشاوندان و آشنایان او هستند. بنابراین، آدمی باید این ارتباط خویشی را هر چه بیشتر حفظ کند و قوت بخشد و هیچ عاقلانه نیست که انسان این دست های ارزشمند و پرتوان خود را با بریدن از خویشاوندان قطع کند. رسول گرامی اسلام صلی الله علیه و آله در کلامی فرموده است: اگر آدمی برای ایجاد ارتباط با یک خویشاوند، نیازمند پیمودن یک سال راه باشد، زیبنده است.

اگر من مسئول بودم :

و اما اگر من مسئول بودم ، پرسشی پر مسئولیت است ، سوالی برخاسته از روح بلند کسانی است که اولا همه مسئولیت را از آن خود نمی بینند و در تلاش برای به مشارکت گذاشتن مسئولیت است که این در جای خود بسی نیکوست .

اول : آنکس که مسئولیت را می پذیرد باید توان و استعداد خود را برای به انجام رساندن نیکوی آن مسئولیت در نظر گرفته و آنگاه اقدام نماید.

دوم : نباید فراموش کرد که مسئولیت در کشور اسلامی ما به چشم امانت دیده می شود. پس کسی که خود توانایی امانتداری بیشتری را می بیند باید برای پذیرش مسئولیت اقدام نماید.

سوم: صداقت ، شرط کارهای پرمسئولیت است و شاید بی ربط نباشد اگر بگوییم شرط همه امور و زندگی است.

پس نیکوست کسی که اقدام به مسئولیت  پذیری می کند ، صداقت را پیشه خود کرده و از دروغ و نفاق و دو رویی پرهیز نماید.

و در آخر:

مسئولیت پذیری ، هدیه الهی است که ثمره غلبه رسول باطنی انسان (عقل) می باشد. این غلبه باید خود را در تمامی جنبه ها نشان داده و به تمام معنا ، انسان مجسمه عقل و خردورزی بوده ودر انجام رساندن مسئولیت فرا احساسی عمل کرده ، و هرگز عقل خود را مغلوب احساس پر اشتباه خود نبیند.

والسلام